Тақырыбы: Сыбайлас жемқорлық ұғымы, мемлекеттің сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаты. "№1 Павлодар перинаталдық орталығына" перинаталдық орталық қызметкерлері тарапынан сыбайлас жемқорлық теріс қылықтарға жол бермеу бойынша қабылданған шаралар.

1.      Сыбайлас жемқорлық ұғымы.

Сыбайлас жемқорлық-мемлекеттік шенеуніктердің, лауазымды адамдардың, сондай-ақ қоғам және саяси қайраткерлердің пара алуы мен сатылуы.

Сыбайлас жемқорлық заңның үстемдігіне, демократияға және адам құқықтарына қауіп төндіреді, тиімді мемлекеттік басқаруға нұқсан келтіреді, теңдік пен әлеуметтік әділеттілік қағидаттарын бұзады, бәсекелестік жағдайларының бұрмалануына әкеледі, экономикалық дамуды қиындатады және демократиялық институттардың тұрақтылығына және қоғамның моральдық негіздеріне қауіп төндіреді.

Сыбайлас жемқорлық-әлемнің өзі сияқты ежелгі тарихи құбылыс.(ZB-біздің дәуірімізге дейінгі 4 ғасырда Месопотамияда пайда болды – қазіргі Ирак, Сирия, Иран және Түркия аумағы, шумерлер патшалығында-шамадан тыс және ойдан шығарылған салықтар тәртіпсіздіктерге әкелді, нәтижесінде барлық салық жинаушыларды салық жинаудан шеттетуге бағытталған реформа жүргізілді). Сыбайлас жемқорлықтың нақты анықтамасын з.ғ. д., профессор Е. О. Алауханов берген, оның сөзіне қарағанда, сыбайлас жемқорлық-бұл мемлекеттік қызметшілер, мемлекеттік және өзге де басқару функцияларын, оның ішінде жеке секторда орындауға уәкілеттік берілген адамдар өзінің қызметтік жағдайын пайдаланған кезде қоғам мен мемлекеттің ыдырауынан тұратын әлеуметтік құбылыс, қызметтің мүдделеріне және жеке байыту немесе топтық мүдделер үшін белгіленген құқық пен мораль нормаларына қайшы келетін лауазымның мәртебесі мен беделі.

(ҚР - дағы сыбайлас жемқорлықтың мысалы ретінде Қорғас дело деп аталатындар – 60-тан астам адам, қара генералдың дело-45 адам тартылған).

2. Мемлекеттің сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаты.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат өмірдің әртүрлі салаларында сыбайлас жемқорлықты тудыратын және мемлекеттік қызметшіні сыбайлас жемқорлық әрекеттерін жасауға итермелейтін себептер мен жағдайларды азайту бойынша мемлекет пен қоғамның жан-жақты және дәйекті шараларын әзірлеуді және жүзеге асыруды білдіреді.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес мақсатында ҚР-да "сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы"заң қабылданды

1998 жылғы 02 шілдедегі Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің 2011 – 2015 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы әзірленді, ҚР Қылмыстық кодексіне Сыбайлас жемқорлық және лауазымдық қылмыстар үшін жазаны көздейтін баптар енгізілді, осы кезеңде шығарылған барлық заңды және заңға тәуелді актілер тексерілді. Экономикада да, мемлекет саясатында да болған өзгерістерге байланысты қазіргі кезеңде сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің әдістері мен әдістерін жетілдіру қажеттілігі туындады.

ҚР Президентінің 2014 жылғы 26 желтоқсандағы Жарлығымен Қазақстан Республикасының 2015 – 2025 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясы бекітілді, онда стратегияның ағымдағы жағдайы мен мақсаттары мен міндеттеріне талдау жасалды.

2016 жылғы 01 қаңтардан бастап республикада 18.11-ден бастап "сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы" ҚР жаңа заңы қолданылады. 2015 жылы сыбайлас жемқорлық туралы заң деңгейінде сыбайлас жемқорлыққа нақты анықтама берілді – жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдардың, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдардың, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдарға теңестірілген адамдардың, лауазымды адамдардың жеке өзі немесе делдалдар арқылы мүліктік (мүліктік емес игіліктер) мен өздері үшін артықшылықтар алу немесе алу мақсатында өздерінің лауазымдық (қызметтік) өкілеттіктерін және олармен байланысты мүмкіндіктерді заңсыз пайдалануы не үшінші тұлғаларға, сол сияқты осы тұлғаларға игіліктер мен артықшылықтар беру арқылы пара беру.

(Мысалдар – Бәйтерек АҚ, ЭКСПО 2017, ҚР арнайы қызметтері Ақтөбе мен Алматыда мұнай ұрлаумен байланысты жүргізген тұтқындаулар және т.б.) Экономикалық зерттеулер институты жүргізген әлеуметтік сауалнама нәтижелері бойынша, сондай – ақ кәсіпкерлердің пікірінше, жемқор органдар арасында көшбасшылар қатарына ҚР санитарлық-эпидемиологиялық қызметі кіреді.

Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша өзгерістер енгізу туралы " 06.10.2020 жылғы ҚР Заңымен ҚР ЕК-не өзгерістер енгізілді. ҚР АК-нің 509-бабында жаңадан баяндалған сыйлықтарды қоспағанда, олардың құны заң актілерінде белгіленген 10 АЕК мөлшерінен аспайтын әдеттегі сыйлықтарды: емдеу, тәрбие мекемелерінің, әлеуметтік қорғау және басқа да осыған ұқсас мекемелердің қызметкерлерін, оларда емделіп жатқан, күтіп-бағып немесе тәрбиелеп отырған азаматтардың, осы азаматтардың жұбайлары мен туыстарының сыйға тартуына жол берілмейді.

"Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс - қимыл және мемлекеттік қорғауға жататын адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша ҚР кейбір заңнамалық актілеріне өзгеріс пен толықтыру енгізу туралы" 03.01.2023 жылғы ҚР Заңында 23.11.2015 жылғы ҚР ЕК-не өзгеріс енгізу көзделген, - ст. 26 ТК 2-1, оған сәйкес-жұмысқа орналасуға жол берілмейді: "сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы" ҚР Заңына сәйкес шығыстар мен кірістердің сәйкес келмеуіне байланысты жұмысқа орналасқанға дейін жұмыстан босатылған немесе атқаратын лауазымынан босатылған азаматтың квазимемлекеттік сектордағы лауазымына ( 01.01.2027 жылдан бастап қолданысқа енгізіледі). Сондай-ақ, 2027 жылдан бастап ҚР ЕК азаматтардың көлеңкелі кірістерін ашуға және сыбайлас жемқорлықты азайтуға ықпал ететін бірнеше өзгерістер енгізілуде.

"Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі жұмысты ұйымдастыру туралы" перинаталдық орталық бойынша бұйрықпен сыбайлас жемқорлыққа қарсы мониторингті енгізу үшін 5 адамнан тұратын жұмыс тобы құрылды.Жоғарыда аталған стратегия мен "сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы"ҚР Заңының қолданылу кезеңінде перинаталдық орталық қызметкерлерінің сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаманы бұзу фактілері болған жоқ.

"№1 Павлодар облыстық перинаталдық орталығы" ШЖҚ КМК заңгері И. Джанин